Od kilku lat rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego obchodzimy jako święto narodowe. Nie inaczej było w Białej Podlaskiej, gdzie godnie uczczono pamięć bohaterów i poległych przy Miejscu Straceń. Mało kto jednak wie, że również z grodu nad Krzną i okolic, pochodzili uczestnicy tego wydarzenia, o czym przypomina regionalista dr Szczepan Kalinowski.

Była to przeważnie młodzież, która z różnych powodów znalazła się w sierpniu 1944 roku w stolicy. Razem z warszawiakami wznosili barykady, wędrowali kanałami, spieszyli z pomocą rannym i ginęli dając dowód patriotyzmu, odwagi i męstwa.

Wobec wrogiej postawy Moskwy, próby pomocy walczącej Warszawie ze strony 30. Poleskiej DP i 34. pp OP AK „Zenona” zostały przez NKWD zablokowane. Ze wszystkich oddziałów operujących na terenie Podlasia jako zwarta jednostka wojskowa na pomoc Warszawie ruszyła jedynie 30. Poleska Dywizja Piechoty AK. W Grabanowie pod Białą Podlaską po koncentracji 600 żołnierzy, 12 sierpnia 1944 roku wymaszerowano w sile około 600 ludzi na pomoc stolicy. Oddział został podzielony na kilka grup, aby ograniczyć ryzyko osaczenia przez oddziały Armii Czerwonej. Po kilku dniach dotarli pod Warszawę, gdzie oczekiwali na szansę przebicia. Niestety Sowieci odgrodzili miasto kordonem, wyłapując wszystkie oddziały AK idące wesprzeć powstanie. Formacje polskie zostały rozbrojone.

Uczestnikami powstania byli między innymi uczniowie bialskich szkół. Profesor Mieczysław Chorąży ps. „Grom” urodził się w Janówce i był uczniem I LO w Białej Podlaskiej. Podczas powstania dwukrotnie ranny, a po klęsce Warszawy w niewoli niemieckiej. Po zakończeniu wojny przez wiele lat był dyrektorem Instytutu Onkologicznego w Gliwicach.

Uczniami z Białej było też rodzeństwo Krystyna Maria i Tadeusz Czerwińscy. „Krystyna” - absolwentka gimnazjum im. E. Plater, ukończyła biologię, a w zrywie brała udział jako sanitariuszka. Zraniona w głowę zmarła w warszawskim szpitalu. Jej brat „Piętka” poległ podczas ataku na budynek „Pasty”. Razem pochowani są na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. W Białej urodził się i uczył podpor. Stanisław Wiśniewski „Vis”. Podczas powstania walczył jako zastępca dowódcy odcinka w rejonie ul. Grzybowskiej. Jego rodzony brat Jan, został zabity przez Gestapo w Białej Podlaskiej.

W bialskim gimnazjum uczył się ponadto Marceli Porowski ps. „Mazowiecki”, „Sowa”, prezydent powstańczej warszawy. Był Delegatem Rządu RP miasta Warszawy, walczył na Starym Mieście oraz Powiślu. Uczennicą Żeńskiego Gimnazjum im. E. Plater była z kolei Anna Stachiewicz z Zaborowskich „Nulla”. W czasie powstania pełniła funkcje sanitariuszki w zgrupowaniu „Krybar”, po wojnie oskarżona o rzekomą współpracę z wywiadem angielskim, aresztowana i torturowana. W 1989 roku wzięła udział w procesie komunistycznego oprawcy.

W powstaniu brała ponadto udział Lidia Próchnicka - wybitna aktorka, pochodząca z Białej Podlaskiej - podczas ewakuacji ludności Warszawy do Pruszkowa, uciekła przedostając się do Krakowa. Edmund Szczepański pod pseudonimem „Pomian” podczas powstania służył jako starszy strzelec. W Białej był członkiem konspiracyjnych plutonów młodzieżowych AK. Przeniósł się do Warszawy po licznych aresztowaniach młodzieży w mieście w styczniu 1944 roku. Tablica upamiętniająca powstańca znajduje się przy kościele św. Antoniego w Białej Podlaskiej.

Oczywiście to tylko niektóre nazwiska związane z miastem. W zrywie brało ponadto udział wiele innych osób z regionu lub dzieci mieszkańców grodu nad Krzną. Wśród nich Sławomir Maciej Bittner, pseudonim „Maciek”. Porucznik podharcmistrz, dowódca I kampanii batalionu „Zośka”, syn generała brygady, dowódcy 34. PP w Białej Podlaskiej - Ludwika Bittnera. W powstaniu brał również udział syn ostatniego dowódcy 34 PP. w Białej Podlaskiej - Konrad Budrewicz, który służył w Oddziale II Obwodu „Żywiciel” Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej, a później dostał się do niemieckiej niewoli.

Tekst przygotowano w oparciu o informacje zebrane przez dr. Szczepana Kalinowskiego